پهلوی اشکانی که پهلوانیک نیز نامیده می شود ، زبان رسمی ایرانیان در دوره اشکانی ( پارتی ) بوده است که بعد از سقوط این سلسله ، آثاری از آن در کتیبه های اردشیر بابکان و سایر بزرگان دوره ساسانی به همراه ترجمه های یونانی و پهلوی ساسانی به جای مانده است . متن های یادگار زریران و درخت آسوریک نیز به این زبان نوشته شده اند .
تعدادی از واژگان این زبان هنوز از زبان مردم ابیانه به گوش می رسد . زبان پهلوی اشکانی یکی از شاخه های زبان پهلوی است که تقریبا فراموش شده و امروزه تعداد کمی از واژه های آن فقط در گویش شهرستان ابیانه در استان کاشان به کار می رود . به نقل از هفته نامه امرداد عباس تراب زاده ، مردم شناسی که که بر پروژه مردم نگاری این شهر نظارت داشته است درباره زبان رایج مردم این منطقه می گوید « زبان اهالی ابیانه شاخه ای اززبانهای دوره میانه است که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعدا کمی از واژه های اصیل پهلوی اشکانی در گویش آنان شنیده می شود . »
محمد میرشکرایی رئیس پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردش گری درباره رواج این زبان در ابیانه می گوید « از آنجا که زبان عنصری زنده و پویا است به راحتی نمی توان گفت زبان کهنی تمام شده و زبان جدیدی جایگزین آن شده است . اما با توجه به اینکه در حال حاضر ما فارسی صحبت می کنیم و مردم دوره قاجار هم فارسی حرف می زدند اما اگر یکی از افراد دوره قاجار به زمان ما سفر کند زبان ما را نمی فهمد ، نتیجه می گیریم که زبان مدام در حال تغییر و پویایی است . »
دلیل این قضیه هم این است که به طور مداوم واژه های تازه ای ساخته می شوند و واژه هایی از میان می روند . در مورد ابیانه هم همین طور است . ممکن است مردم این ناحیه به خاطر ارتباط کمتر و بسته بودن محیط ، مقداری از واژگان پهلوی اشکانی را در خود حفظ کرده باشند .
این در حالی است که چندی پیش محققان پژوهشکده زبان و گویش ثابت کردند اهالی میمند در استان کرمان هنوز به زبان پهلوی ساسانی حرف می زنند . می دانیم شاخه ای دیگر از زبان پهلوی ، آذری یا پهلوی آذری خوانده می شود که رواج آن در آذربایجان از گذشته هایی بسیار دور توسط مورخین و جغرافی دانان بزرگی مانند ابن مقفع ( 1300 سال پیش ) و مسعودی ( 1030 سال پیش ) گواهی شده است . نشانه هایی از این زبان که شباهت فراوانی با سایر زبانهای پهلوی یعنی پهلوی ساسانی ( باز مانده در گویش مردم میمند کرمان ) و پهلوی اشکانی ( بازمانده در گویش مردم ابیانه کاشان ) دارد ، هنوز در مناطق بکری از آذربایجان به ویژه شهرستان اهر به گوش می رسد مانند کرینگان از روستا های دیزمار خاوری از بخش ورزقان و یا کلاسور و خونیه رود از روستاهای بخش کلیبر.
متاسفانه با تبدیل شدن این مناطق به مراکز گردش گری و جذب توریست از سویی و رواج ارتباطات به شکلی گسترده تر از آنچه که قبلا بوده ، از سوی دیگر ، واژگان کهن پهلوی اعم از آذری ، ساسانی و اشکانی به مرور زمان و با سرعت زیادی رنگ باخته و تسلیم زبان رایج آن منطقه خواهند شد .
ای کاش همه ما با جمع آوری واژگان کهن زبان ایرانی در نقاط مختلف ایران و بررسی متون و کتیبه های بازمانده از دوران باستان گامی در جهت حفظ و گسترش فرهنگ وهویت اصیل ایرانی بر می داشتیم ......... به امید آن روز.
